Ojo, Awọnlin

Ojo yin Lẹdo Gandudu Dokọ̀ tọn de to Ayimatẹn Awọnlin tọn mẹ to Naijilia. Wehọmẹ Alavọ tọn Awọnlin tọn (Lagos State University) tin to finẹ. Ojo tin to adà whèzẹtẹn-waji alihogbó Trans–West African Coastal Highway tọn, to nudi kilomẹtlu 37 dohlán whèyihọ̀ Awọnlin tọn. E yin apadewhé Lagos Metropolitan Area tọn.

To paa mẹ, Ojo yin topẹvi fininọ de etomọṣo e tindo ahì daho delẹ taidi, Alaba International Market, Alaba livestock market (Alaba Rago), Lagos International Trade Fair complex, po ahì Iyana-Iba tọn po. Azọ́nwatẹn tatọ́-tẹnnọ̀ mimá Nigerian Army po Navy Town po tọn 81 wẹ tin to finẹ. To Hùwaji topẹvi lọ tọn mẹ (dasá nọwhe Gbagli tọn), adà gandudu dokọ̀ tọn lọ gọ na ogbà lẹ po hutó kọgudunọ lẹ po, podọ gbẹtọ ma sù to finẹ lẹ. Delẹ to hutó ehelẹ mẹ nọ yin nọtẹn ayidedai tọn lẹ to whedudu whenu lẹ. Gbékanlin he sù hugan to finẹ lẹ wẹ oló lẹ, alọ́tlọ lẹ, ovẹ́ lẹ, ajaka lẹ, azui lẹ po ohẹ̀ lẹ po. Jámajátlẹ po dolphin lẹ po sọ nọ disà wa hutó-waji lọ ga. Delẹ to topẹvi he to finẹ lẹ tọn wẹ Iba, Igando, Okokomaiko, po devo devo lẹ po.

Otàn

Otàn otó de sè bo dọna devo tọn lẹ dohia dọ Ojo yin didoai Esugbemi, asì ẹ Erelu po yẹwhenọgán Osu po mẹhe sẹtẹ̀n sọn Ile-Ife bo wa wawaṣi dọ fie ye wa ylọ dọ Ilufe. Gbéyantọ de wẹ Esugbemi yin bọ nọ danpe gbọn lẹdo ogbà tọn he wa lẹzun Ojo to godomẹ lọ tọn mẹ. Dile e to yiyi e wa họnwun na ẹn dọ e dona gbloada na oslá etọn. Osu wa yi kannubiọ yẹwhenọ etọn mẹhe nọgodona nudide etọn to Ikemo ehe nọ yin yiylọ dọ agbegbe Olojo tọn to egbehe. Todaho yọyọ lọ wa basi oylọ na Aworinu devo lẹ sọn Iddo po Idumota po mẹhe wa do Irewe Osolu ai lẹ, to hùwaji Otto-Awori tọn.

Àwa whèyihọ-waji lọ (Otto-Awori) po agéwaji lọ (Iba po Igbo-elerin po) Ojo tọn lọ po lẹ wa jideji na yede lẹ na Awori he sẹtẹ̀n sọn Ile-Ife he wa wawaṣi do lẹdo lọ lẹ mẹ wutu. Obadore to Iba wẹ waṣínu lọ lẹ nọte do jẹnukọn whẹpo do wa dlẹnkàn pannukọn whèyihọ̀ po hùwajiwhèyihọ po. Baalẹ de we dugán do Otto-Awori ji whenue Ahọlu yetọn tintan wa yin dide. Ehe yẹwhenọ lọ jẹagọdo. Ehe dekọtọn do Otto-Awori-Iddo didoai mẹ. To godo mẹ, Oba (ahọlu) de hẹ ofin ji to vivọnu owhe kanweko 18tọ tọn mẹ bo dugán to pọmẹ hẹ Olojo, Ojo tọn.

Tẹnsẹnamẹnu

Tẹnsisẹ nọ saba yin gbọn ali lẹ ji. Alihogbó Trans–West African Coastal Highway tọn lọ dlẹnkàn gbọn whèzẹtẹn yi whèyihọ gbọn oto lọ mẹ bo má ẹn do adà awè ji hlan Agéwaji podọ hlan Hùwaji. Ali Olojo drive tọn, Old Ojo tọn, Kemberi tọn po Alaba po wẹ yin aliho tangan he to adà hùwaji tọn otò lọ tọn. To agéwaji, a na mọ Chief Esan way, ali Iyana-Ipaja tọn po ali Igbo-elerin tọn po, ehelẹ wẹ yin aliho tangan etọn lẹ.

Yè sọ nọ dó tọjihun lẹ po zòhun lẹ po gbọn nọwhe Gbagli tọn ji to tọjihun glintẹn flinflin lẹ he to Muwo, Shibiri po eyin yè tọn sọn ali Olojo drive tọn ji po mẹ.Pínpan-gàn he tọ́n sọn Awọnlin mẹ de to yinyin gbigbá to alọnu podọ nukúndido lọ wẹ yindọ e ni de sẹ̀kli ma sẹ̀ pò to lẹdo lọ mẹ.

Aṣà

Ojo yin yinyọnẹn na hunwhẹ Olojo tọn ehe whenu Olojo lọ nọ ṣinyọ́n jẹ́gbakun lọ. Hùnwhẹ Olò tọn lẹ nọ yin bibasi to whenue Olojo lọ kavi Baalẹ (kọmẹgán) de ku. Nuwiwa Olò lẹ tọn lẹ ko fọ́n nudindọ̀n dote bọ mẹdelẹ nọ pọ́n ye hlan di wangbigbẹna yọ́nnu lẹ. Hùnwhẹ devo lẹ wẹ Egungun, Obaluwaye, Sango, Ogun, Ota po Osun po tọn lẹ ehe yin yinkọdona sọgbe hẹ vodún kavi mẹwhlẹngantọ yetọn he yé nọ pà lẹ. Iyemoja po Gelede po gọna Alaalu sọ nọ yin ayidego to agbegbe Otto-Awori tọn tọn ji.