T. Ola Avoseh

Theophilus Olabode Avoseh (mẹhe yin jiji to Whejisun owhe 1908 tọn) yin yinyọnẹn di T. Ola Avoseh bo yin Whenuho-kàntọ lẹdo mẹ tọn de, wekantọ de podọ ahọvi de to Gbagli, Awọnlin. E ko kàn alọnuwe lẹ po owé pẹvi devo lẹ po susu do Glẹnsigbe po Ayọgbe po mẹ do nue gando whenuho po aṣà Gbagli tọn po otò Epe tọn po go to Awọnlin to Naijilia.

Bẹjẹeji Gbẹ̀zan etọn tọn

T. Ola Avoseh yin jiji to topẹvi Gbagli tọn mẹ bọ otọ́ etọn yin Gunnu bọ onọ̀ etọn yin Awolinu de. E zan vuwhenu etọn to lẹdo Ajara Vedo tọn mẹ to Gbagli. To 1912 whenue e yin owhe 4 mẹvi, e bẹ wehọmẹ to wehọ St.Thomas' Primary School tọn mẹ to Gbagli. E zan owhe 13 to wehọ lọ mẹ bo doalọte to 1925 na mẹgọdogodo po agbasamalo po wutu. To pọmẹ hẹ wepinplọn, e sọ plọn azọ́n whlẹ̀pipa tọn to otó etọn de. To 1929 e jo azọ́n whlẹ̀pipa tọn do bo lẹzun mẹplọntọ de to wehọ etọn dai tọn mẹ. To 1929, e sinai na mẹtẹnpọn "Standard VI" tọn (enẹ, wẹ mẹtẹnpọn godo na ohọ̀ ṣidopo mẹ fifo) taidi tẹnpọn-basitọ he wá sọn gbonu de podọ e do kọdetọn dagbe to e mẹ. Etomọṣo, agbasamalo etọn glọnalina ẹn nado yin alọkẹyi do wehọmẹ alavọ tọn St. Andrew's College, Oyo tọn mẹ; podọ e sọ gbọawupo to mẹtẹnpọn Teachers' Higher Elementary Certificate tọn mẹ whla awè, to 1932 podọ to 1934. Na whẹwhinwhẹn ehelẹ wutu, Avoseh ma penugo nado zindonukọ̀n to wepinplọn mẹ zẹ̀ oba wehọmẹ dokọ̀ tọn go. To ojlẹ he mẹ Avoseh gbẹ yin mẹplọntọ wehọmẹ tọn de wẹ e kàn owe etọn gando Gbagli go. To whenue e ko yin mẹplọntọ de na owhe 14 godo, azọ́n gblé do Avoseh to Whejisun 1941 tọn mẹ. To 1916 to whenue e yin owhe 8 mẹvi de, Avoseh yin bibaptizi to Ṣọṣi Saint Thomas' Anglican tọn mẹ to Gbagli.

Azọ́n po Agbasazọ́n po

Bẹsọn 1914 kakajẹ 1955 e wazọ́n na ogbẹ́ Egun-Awori Native Authority tọn..

To 1957 Avoseh hùn wehọmẹ dokọ̀ tọn akuẹnọ tọn de do Ajegunle, to Apapa, podọ e sọ jẹ azọ́n wà na Federal Ministry of Information and Home Affairs ji taidi Zẹemẹ-basinanutọ Sinima tọn de. To ojlẹ he mẹ e gbẹ po to azọ́nwa na Ministry of Information and Home Affairs (Lizọnyizọnwatẹn Nudọnamẹ po Whẹ̀ho Otò tọn lẹ po), e sọ to azọ́n wà to Ibadan, Gbagli, Epe, podọ to Ijebu Ode. Ojlẹ he mẹ Avoseh to azọ́nwa to Epe lọ mẹ wẹ e kàn dopo to owe etọn lẹ mẹ. E yí gbọjẹ whenu gigọ tọn sọn ahọluzọ́nwiwa mẹ to owhe 60 mẹvi yinyin mẹ to 1968. To gblagbla owhe 1960 jẹ 1970 lẹ tọn mẹ, Avoseh hẹn alọnu etọn jan to nukúnpipedo wehọ lẹ po tòwedegbẹ po go to Gbagli. E zindonukọ̀n nado to nukúnpipedo wehọmẹ lọ go kakajẹ gblagbla owhe 1970 tọn lẹ mẹ, whenue gandudu lọ wà hò nukúnpipedonugo wehọmẹ akuẹnọ tọn lẹ yí.

Avoseh yin gbesisọnọ to azọ́n ṣọsi tọn wiwa po tonudidọ lẹdo mẹ tọn po mẹ. Ewọ wẹ yin Anadenanutọ-gán na ala Gbagli tọn to tònudọgbẹ Nigerian Youth Movement tọn mẹ sọn 1939 jẹ 1941. Ewọ wẹ sọ do Egun Awori Improvement Union ai to 1968 bosọ yin Anadenanutọ-gán etọn. To Sọṣì Saint Thomas' tọn lọ mẹ, Avoseh yin alọkẹyi bosọ yin azọ́ndena nado nọ penukúndo nuwiwa sinsẹ̀nbibasi tọn lẹ go to Kọ́yànsun 1932 tọn. To nukọ̀nmẹ, e sọ wá mọ otẹ̀n voovo lẹ yí to ṣọṣì lọ mẹ, ehelẹ wẹ Wekantọ na Wedegbẹ́ Kándo Gbagli tọn (1933-1941); Wekantọ na Ogbẹ́ Azọ́ngbannọ Ṣọṣì tọn lẹ tọn (1965–1975); Nukúnpedonugotọ na Ogbẹ́ Dẹhiho tọn bẹsọn 1966; Anadenanutọ-gán na ogbẹ́ ṣọṣì tọn Egbe Ogo Olorun Tan tọn (1966-1977); podọ Azìnponọ na Ogbẹ́ Azọ́ngbannọ Ṣọṣì tọn lẹ tọn (1975 jẹ gblagbla owhe 1980 tọn lẹ mẹ).

"Nado do pinpẹnnutọn-yinyọnẹn hia na adà vonọtaun he e yiwa to nukọ̀nyiyi topẹvi lọ tọn mẹ, Ahọlu C. D. Akran, ahọlu Gbagli tọn, ze Avoseh do otẹ̀n ahọvi tọn mẹ taidi Gbesiewu Gbagli tọn (Gbesiewu of Badagry) to Alunlunsun owhe 1974 tọn mẹ."

Zinjẹgbonu lẹ

A Short History of Badagry (Lagos: Adeolu Press, 1938)[1] [Lẹdogbedevomẹ: Otàn Gbagli tọn kleun de]

Iwe li Ede Egun Pelu Itumo ni Ede Yoruba ati Gesi, (1959, reprinted in 1962; revised and printed again in 1982) [Lẹdogbedevomẹ: "Owe do Gungbe mẹ po Zẹemẹ etọn to Ayọgbe po Glẹnsigbe po mẹ"]

Iwe Ikomo Jade, Oruko Awon Ojo, Adura Ojojumo, Ojo ati Osu Ibimo, Ojo Lati Dawole Nkan ati Iwe Eri Ijo Ibi Omo (1960) [Lẹdogbedevomẹ: "Vinọbẹtọ́n, Yinkọ Azán lẹ tọn, Odẹ̀ Egbesọegbẹsọ tọn po Jijiwema po"]

Awon Oruko Egun Pelu Itumo Nwon li Ede Yoruba (Apapa: Adeolu Press, 1962, yin vivọzinjẹgbonu to 1982) [Lẹdogbedevomẹ: Yinkọ Gungbe tọn lẹ po Zẹemẹ yetọn to Ayọgbe mẹ po]

'Iwe Isin Imale ni Ilu Agbadarigi (Apapa: Adeolu Press, l964) [Lẹdogbedevomẹ: "Sinsẹ̀n Male tọn to Gbagli"]

The History of St. Thomas’s Church Badagry 1842-1970 (Apapa: Adeolu Press, 1970) [Lẹdogbedevomẹ: Whenuho St. Thomas’s Church Gbagli tọn tọn]

Iwe Itan Kukuru Egbe Ajumogbadura (Apapa: Adeolu Press, 1973) [Lẹdogbedevomẹ: "Otàn Pipli Ogbẹ́ Dẹhiho tọn lọ tọn de"]

Biographical Sketches (Agege, Lagos: Ike-Olu Press, 1978) [Lẹdogbedevomẹ: Whenuho omẹ voovo lẹ tọn to kleun mẹ]

Ajara Dabi Eko (1983) [Lẹdogbedevomẹ: "Ajara Taidi Awọnlin Nkọ"]

The Historical Tree of Badagry under which the Early Missionaries Preached the Gospel of Christ (Apapa: Adeolu Press, 1984) [Lẹdogbedevomẹ: Atín Whenuho tọn Gbagli tọn, ehe glọ Yẹwhehodọtọ Tomẹyitọ Fliflimẹ tọn lẹ Dọ Yẹwheho Wẹndagbe Klisti tọn te]

Important Historical Places to be Visited in Badagry by the Tourist (1984) [Lẹdogbedevomẹ:Nọtẹn Whenuho tọn he yè dona Dlapọn to Gbagli lẹ]

First Storey Building in Nigeria (1984) [Lẹdogbedevomẹ: Petlezìn Tintán he yin Gbigbá to Naijilia]

The First Christmas Day in Badagry (1984) [Lẹdogbedevomẹ: Hùnwhẹ Christmas tọn Tintán he yin bibasi to Gbagli]

Notes on the Fishing Industry in Badagry (1993) [Lẹdogbedevomẹ: Kandai lẹ Gando Azọ́nwhe Whèhuhu to Gbagli tọn go]

Ogú

Taidi gbehosọnalitọ Whenuho-kàntọ lẹdo mẹ tọn na Gbagli po otò Epe tọn po de, susu to azọ́n Avoseh tọn lẹ mẹ wẹ ko yin vivọzinjẹgbonu to zinjẹgbonu dodinnanu bibasi tọn lẹ mẹ podọ to owe he yin kinkan gbọn Whenuho-kàntọ numimọnọ Naijilia tọn Toyin Falola dali mẹ. Azọ́n Avoseh tọn lẹ ko sọ yọn-na-yizan taun taidi asisa tangan de na zinjẹgbonu voovo lẹ he yin kinkan gbọn Whenuho-kàntọ Naijilia tọn voovo lẹ dali, delẹ to yé mẹ wẹ A. I. Asiwaju, Toyin Falola, Hakeem Tijani, gọna mẹdevo devo lẹ.