Tọsisa Ogun tọn

Tọsisa Ogun tọn lọ (Glẹnsigbe: Ogun River) yin asisa osìn tọn de to Naijilia he nọ sà biọ Nọwhe Awọnlin tọn lọ (Lagos Lagoon) mẹ.

Fie e gbọn lẹ po yọn-na-yizan etọn po

Tọsisa lọ dlẹnkàn sọn Sepeteri to ayimatẹn Oyo tọn mẹ sẹpọ Shaki to sọha alihiamẹ tọn 8°41′0″N 3°28′0″E ji bo sà gbọn ayimatẹn Ogun tọn mẹ biọ Awọnlin mẹ. Tọsisa lọ yin gbigbò to gbọn gbọn adó Ikere Gorge Dam tọn dali to lẹdo gandudu dokọ̀ tọn Iseyin tọn to Ayimatẹn Oyo tọn mẹ. Nuhẹnnú he gọalọ nado wleawuna miyọ́n lẹtliki tọn ehe gbló sọ̀ acre 560,000. Nuhẹnnú lọ tin to apa na nọtẹn nupinpọn na ayidedai Old Oyo National Park lọ, bo gbọnmọ dali yin nupinpọn na ayidedai de na nọtẹn lọ, podọ tọsisa lọ nọ sà gbọn nọtẹn nupinpọn tọn lọ mẹ. Tọsisa Ofiki tọn lọ, ehe dlẹnkàn sọn Shaki ga lọ wẹ yin asisa osìn tọn he gbló hugan he nọ sà biọ Tọsisa Ogun tọn lọ mẹ. Asisa osìn tọn devo, Tọsisa Oyan tọn lọsu, yin gbigbò gbọn adó Oyan River Dam tọn lọ dali, ehe nọ wleawuna asisa osìn dagbe tọn na Abeokuta po Awọnlin po. To lẹdo he mẹ gbẹtọ su te taun lẹ tọsisa lọ nọ yọn-na-yizan na wulilẹ, nukiklọ́ bosọ nọ yin nunu ga. E sọ nọ yin yiyizan taidi asisa de he mẹ dihónu lẹ sọn kanlin-hùtẹn he sẹpọ tọsisa lọ lẹ sà biọ.

Otàn

To sinsẹ̀n Ayọnu lẹ tọn mẹ, Yemoja wẹ yin yẹwhe Tọsisa Ogun tọn lọ. Sinsẹ̀n-nuplọnmẹtọ lọ Charles Phillips, otọ́ Charles Phillips lẹ tọn mẹhe wa lẹzun Biṣọpu Ondo tọn to godo mẹ, kàn to 1857 dọ numẹsẹ̀n de wẹ Tọsisa Ogun tọn yin bọ mẹhe nọ nọ̀ lẹdo etọn mẹ sọn fie e dlẹnkàn sọn kakajẹ fie e sà biọ nọwhe mẹ te lẹ nọ sẹ̀n. Tọsisa lọ dlẹnkàn gbọn ṣẹnṣẹn Ahọluigba Oyo tọn mẹ. Oyo yin mimá do donu ṣidopo ehe atọ̀n tin to whèzẹtẹn-waji Tọsisa Ogun tọn lọ bọ atọ̀n dehe pò lẹ tin to whèyihọ-waji etọn. Oyo yin mimá do agbegbe ṣidopo ji ehe atọ̀n tin to whèzẹtẹn-waji Tọsisa Ogun tọn lọ bọ atọ̀n dehe pò lẹ tin to whèyihọ-waji etọn. To ojlẹ de mẹ wayi, tọsisa lọ yin alìgbọntẹn tangan de na ajọ́watọ he nọ bẹ agbàn gbọn tọjihun mẹ lẹ to Abeokutanu lẹ po Awọnlinnu lẹ po ṣẹnṣẹn.

Yẹdide-sedotẹn

Tọsisa Ogun tọn to Abeokuta ehe mẹhe nọ nọ̀ lẹdo etọn mẹ lẹ nọ ylọ dọ "Odo Ogun"
Tọsisa Ogun river sọn aga Osé Olumo tọn to Abeokuta to ayimatẹn Ogun tọn mẹ
Whejai to Tọsisa Ogun tọn ji
Afọnnu to Tọsisa Ogun tọn to
Aná de he dasá Tọsisa Ogun tọn
Nukọ̀n aná Tọsisa Ogun tọn tọn
Olànhi Kara tọn to Tọsisa Ogun tọn pa

Alọdlẹndonu lẹ