Osó Everest

This article is written in Gun (Gungbe)

Osó Everest wẹ yin osó he yiaga hugan to aigba ji. E sinai dó dogbo otò China po Nepal tọn po ṣẹnṣẹn, bọ agayiyi etọn yin 8,848.86m (29,031.7ft). Lehe e yiaga sọ yin lila to madẹnmẹ to owhe 2020 gbọn aṣẹpatọ otò China po Nepal tọn po dali. Agayiyi osó Everest tọn fọn ojlo osó hẹtọ numimọnọ susu po osó hẹtọ devo lẹ po tọn, yé sọ dovivẹnu nado hẹ eji. Osó ehe tindo aliho tangan awe he yè nọ gbọn nado hẹ eji. Aliho tintan pannukọn huwaji to Nepal he yé nọ ylọ dọ aliho he sọgbe lọ, enẹwẹ standard route, podọ aliho awetọ tin to agewaji to otò pẹvi Tibet tọn to otò China tọn mẹ. Sọ le etlẹ yindọ aliho he sọgbe lọ, standard route ma tindo nuhahun sinsinyẹn susu nado hẹ osó lọ ji, owù susu wẹ tin to aliho devo lẹ gbigbọn nado hẹ eji ji taidi; jẹhọn sinsinyẹn, osin ago po nuhahun devo lẹ po. Kaka dó jẹ owhe 2019, gbẹtọ he sọha yetọn hugan 300 wẹ ko kú to osó Everest tọn lọ ji. Osó hẹtọ sọn otò Britain tọn mẹ lẹ wẹ yin omẹ tintan he yin kinkandai dọ yé tẹnpọn nado hẹ osó lọ jẹ vivọnu. To whelọnu otò Nepal tọn ma nagbe jonọ lẹ nado biọ otò yetọn mẹ, ehe wẹ zọn bọ osó hẹtọ sọn Britain lẹ dó gbọn aliho he tin to Tibet to otò China tọn mẹ. To owhe 1921, osó hẹtọ Britain tọn lẹ tẹnpọn bo sọ hẹ osó lọ jẹ agayiyi 7000m (22,970ft) to agewaji. To owhe dopo godo to 1922, osó hẹtọ lọ lẹ sọ dovivẹnu bo yì aga hugan dai tọn, yèdọ sọha agayiyi tọn he yin 8,320m (27,300ft). Ehe wẹ whlà tintan he gbẹtọ depope na hẹ aga yì jiyiyi he hugan 8,000m (26,247ft). To owhe 1924, onú dabla de jọ to osó Everest tọn lọ hihẹ whenu, bosọ yin numamọdona de kaka jẹ egbehe. George Mallory po Andrew Irvine po basi tẹnpọn godo tọn nado hẹ osó lọ jẹ vivọnu to azán ṣinatọ̀ntọ Ayidosun owhe 1924 tọn, ṣigba yé omẹ awe lẹ ma lẹkọ kavi jẹte sọn eji. Ehe biọ nudindọn susu dọ e sọgan yin yewlẹ wẹ omẹ tintan he na hẹ osó lọ ji jẹ vivọnu kavi é ma yin yé lẹ. Tenzing Norgay po Edmund Hillary po zin gbejizọnlin tintan he otò na aṣẹ nado hẹ osó Everest tọn lọ ji to 1953. Yé gbọn aliho he sọgbe standard route he tin to Nepal lọ ji. Norgay ko hẹ osó lọ jẹ agayiyi 8,595m (28,199ft) to owhe 1952, whenuena ewọ po hagbẹ etọn he tọ́n sọn otò Swiss tọn mẹ lẹ po hẹ osó lọ ji.

Tenzing po Hillary po tindo kọdetọn dagbe to owhe 1953

To owhe 1953 tọn mẹ, osó hẹtọ Britain tọn lẹ lẹkọ dó Nepal na whlà ṣinẹnẹtọ po nukọntọ yetọn John Hunt po nado hẹ́ osó lọ jẹ vivọnu. Hunt dè osó hẹtọ awe Tom Bourdillon po Charles Evans po. Yé hẹ osó lọ ji bọ é po pẹde, 100m (330ft), na yé ni do jẹ vivọnu osó lọ tọn to azán koatọnnukundopotọ (26) osun atọ́ntọ́ (5) owhe 1953, ṣigba yé lẹkọ na yé bà jẹhọn pò nado gbọ wutu. To azán awe godo, Edmund Hillary he tọ́n sọn otò New Zealand tọn mẹ po Tenzing Norgay po he tọ́n sọn otò Nepal tọn mẹ hẹ osó lọ jẹ vivọnu to ogán widopoda (11:30) mẹ to azán gban ewhè dopotọ, osun atọ́ntọ́ (5) owhe 1953 tọn. Owhe pẹde godo, Tenzing dohia dọ Hillary whẹwhẹ wẹ ze afọ etọn dó vivọnu osó lọ tọn jẹnukọnna emi. Yé nọte bo dè fọto whẹpo do jẹte. To whenuena linlin lọ jẹ otó ahọsi Elizabeth awetọ otò Britain tọn mẹ, e dọdọ yé ni yin gigopana.

Yinkọ devo he osó Everest nọ yin lẹ

Yinkọ Everest tọn to Tibet sin ogbè mẹ wẹ Qomolangma he zẹẹmẹdo onọ wiwe. Yinkọ ehe yin kinkandai whlà tintan to ogbè China tọn mẹ to 1721 to whenue Emperor Kangxi Qing China tọn to gandu. Yinkọ devo he osó lọ sọ nọ yin lẹ to ogbè China tọn mẹ wẹ Shèngm ǔ Fēng (Holy Mother peak), Deodungha (Holy Mountain). Ṣigba yinkọ ehelẹ ko yin dide sẹ to 1952. To bẹjẹeji owhe 1960 tọn, otò Nepal tọn pa yinkọ de na osó lọ dọ Sagarmāthā kavi Sagar-martha. Yinkọ lọ zẹẹmẹdo tatọ agahomẹ tọn. Sagar’' yin agahomẹ bọ māthā yin ota to ogbè Nepal tọn mẹ.

Alọdlẹndonu lẹ