Lateef Adegbite

Lateef Adegbitẹ (yin jiji to azán kotọ osun atọ̀ntọ owhe 1933 tọn bo basi matintọ to azán koatọ́n-nukunatọ̀ntọ osun sinẹnẹtọ owhe 2012 tọn). To gbẹwhenu etọn, e yin Hoyidọtọ dé he lẹzun (Attorney-General) wheyihọ waji togbo Naijilia tọn (Western Region of Nigeria) whẹpo e wa lẹzun wekantọ daho wedegbẹ tọn na nugopọntọ na malenu lẹ to Naijilia.

Jiji po wehihia etọn po

Abdul-lateef oladimeji Adegbitẹ yin jiji to azan kotọ osun atọ̀ntọ owhe 1933 tọn dó hẹnnu malenugan dé tọn mẹ to otò Abẹokuta tọn to Ayimatẹn Ogun tọn. Kandai lẹ dohia dọ e yi wehọmẹ Methodist tọn to Abẹokuta, ṣigba ewọ dọ emi yi wehọmẹ Alabiki tọn whẹpo do biọ wehọmẹ dokọ Paulu wiwẹ(St.Paul) tọn to Ignore, Abẹokuta to owhe 1942. To Whenuena Adegbitẹ gbẹ yin owhe sinẹnẹmẹvi wẹ e yi wehọmẹ vọnu nado yi wehọmẹ daho aholu tọn (kings college) to Awọnlin fihe yin dopo to ogbẹ he nọ plọnnumẹ gando malenu go to Naijilia (Muslim student society of nigeria). E fo wehọmẹ etọn to 1956. To owhe 1959, nukọntọ wheyihọ waji tògbo Naijilia tọn Obafẹmi Awolowo na Adegbitẹ gbedewema nado yi wehọmẹ vọnu to yovotomẹ bo hiawe gando nuplọnmẹ osẹn tọn he F.R.A Williams ze dai go. Adegbitẹ yi wehọmẹ Alavọ Southampton tọn bo yi gbedewema oyọnẹn osẹn tọn to osun sinawetọ owhe 1962. Enẹgodo, e hiawe to wehọmẹ daho osẹn tọn na nukọntọ Lancaster Gate to oto London tọn mẹ, enẹgodo to Grey's Inn(1963-1965). E sọ yi gbedewema Common wealth tọn to yovotomẹ. E bẹ azọ́n osẹnplọnmẹ tọn jẹeji to wehọmẹ Alavọ Awọnlin tọn, e hẹn otẹn lọ go kakajẹ whenue e hun azọnwhe etọn titi to osun sinẹnẹtọ owhe 1976 tọn.

Azọn

To owhe 1971 tọn, Adegbitẹ yin dide taidi ogàn na ahọluduta lẹdo tọn po gandudu po to wheyihọ Naijilia tọn to gandudu awhangan Christopher Oluwọle Rotimi tọn glọ. E sọ yin dide taidi ogàn na whẹdida po Attorney-general wheyihọ waji tọn po to owhe 1973 tọn mẹ. To osun aotọ owhe 1976 tọn wẹ e dó azọnwhe osẹn tọn ai, ewọ lọsu wẹ sọ yin azinponọ na azọnwhe lọ. Azọnwhe etọn tin to Awọnlin po Abẹokuta po. Osẹn Akuẹ po ogbẹ(commercial and corporate law) wẹ yin azọn titengbe yetọn. Azọnwhe etọn he tin to Abẹokuta tin to Àgọ́ Obà. Adegbitẹ yin dopo to mẹhe dó ogbẹ Gbmẹ ibi tọn ai to owhe 1972 mẹ. Adegbitẹ yin ogàn ọgbẹ olimpiki oto Naijilia tọn (Nigeria Olympic) sọn 1972 jẹ 1985. E yin nukọntọ, azinponọ na ogbẹ ọgbẹ anadenanutọ wehọmẹ alavọ oto maiduguri tọn sọn 1984 jẹ 1990. E lẹ́zun ogbẹvi asẹpapatọ dó nusisa ji tọn to Awọnlin. Enẹgodo e lẹzun ogàn daho na azọn po tẹnmẹninọnamẹ tọn po. Yé yí ogantẹn he klohugan(C O N) tọn na ẹn. E sọ dugan taidi seliki oto Ẹgba po papa Adini malenu Ẹgba tọn. To Azan ṣinẹnẹ tọ, osun atọntọ owhe 2011 tọn, ahọluigbagan Good luck Jonathan de e taidi azinponọ na kandai oyọnẹn hihọ po jlọjẹ mẹtọn po(Chairman, presidential committee on puplic awareness on security and civil responsibilities). Dotogan Adegbitẹ yin nọvisunnu na otankantọ akonka de po nukundeji dé po he nọ yin Saburi Bíòbákú (1918-2001) mẹhe yin Giwa na wehọmẹ Alavọ Awọnlin tọn dai whẹpo dó yin matintọ.

Malenugan

To 1976, Adegbitẹ dọdọ ye ni dó whẹdatẹn vivọylọ dé na malenu lẹ ai to ayimatẹn he tin to Naijilia. E dọ malenu lẹ tindo tito podọ yé dona nọ basi whẹdida to osẹn ṣharia tọn glọ. É zindonukọn dọ malenu lẹ ma tindo osẹn po tito mẹdekannujẹ tọn po gbọnvona dehe Ṣharia ko zedai. Sharia yin osẹn wiwe hugan malenu lẹ tọn bo bẹ osẹn oto tọn po nuyiwa tọn lẹ po hẹn. Adegbitẹ jlo na nọgodona kanvivan M.K.O Abiola tọn nado ze tito Sharia tọn dó ayimatẹn lẹ mẹ to bẹjẹeji Owhe 1990 tọn. E sọ vọ doai to osun wiawetọ owhe 2002 tọn. Hunyanhunyan dé fọn to klistiani lẹ po malenu lẹ ṣẹnṣẹn. Adegbitẹ yin azinponọ na wedegbẹ ehe bo penukundo gbejizọnlinzintọ to ayimatẹn Ogun tọn po ogbẹvi wedegbẹ lọ tọn lẹ po. To whenuena Ibrahim Dasuki lẹzun sọltan Sokoto tọn to owhe 1988 po ogan daho na wedegbẹ daho Naijilia tọn na malenu lẹ to Naijilia (N S C I A), Adegbitẹ wẹ yin dide taidi wekantọ daho na wedegbẹ lọ, to gandudu Adegbitẹ po Dasuki tọn to NSCIA, he ye yi dodonu etọn hẹnnai to owhe 1974, e lẹzun mẹhe sọ to azọn wa po zohunhun po. To vivọnu owhe 2002 po bẹjẹeji owhe 2003 tọn po, Adegbitẹ dọnnu po Wọlé ṣoyinka po na e sawhẹ dokọna malenu lẹ dọ ye lẹ wẹ to danuwiwa zedaga bo kọn ohun gbẹtọ lẹ tọn dai to Kaduna, ṣigba Adegbitẹ yiavunlọ na malenu lẹ. Enẹ zọn bọ é yin nina nunina Nobẹli tọn. Atẹṣiṣi ehe zọn bọ yé henalọdotena hunwhẹ yọnnu whanpẹnọ hugan he ye jlo na basi to whenẹnu (Miss World) tọn to Naijilia. Hunyanhunyan lọ sọ sinyẹn to whenuena linlinkantọ Isioma David he yin klistiani kan linlinwe de dọ eyin yewhegan lẹ nọ yi hunwhẹ yọnnu whanpẹnọ hugan lọ tọn tẹnmẹ wẹ, ye na ko dé asi yetọn lẹ sọn ye mẹ. Enẹgodo wẹ mẹbọdomẹgotọ ayimatẹngan Zamfara tọn owhe 1993 tọn, enẹwẹ Mamauda Aliyu Shinkafi dọho to gbangba dọ e sọgbe hẹ osẹn na malenu lẹ nado sọn ohùn Isioma tọn dai. Tlolo wẹ́ Adegbitẹ jeagọdo oho lọ dọ linlinkantọ Isioma mayin malenu podọ e ko biọ jona. Enẹwutu e ma dona yin huhu. Adegbitẹ dọ to linlinwe osun aotọ owhe 2003 mẹ dọ eyin oto Amelika po azọnwatọgbẹ etọn lẹ po sọgan diọ linlẹn, nuylankan he jijọ lẹ sọgan doalọte kiki eyin ye gọ aigba pelestinu lẹ tọn jo na yé, otẹn ma na sọ yin nina Osama Bin ladens nado zeta. Matin whẹdida dodo jijọho ma sọgan tin. Whenuena UNESCO basi hodọdopọ to owhe 2003, ye ylọ Adegbitẹ nado dọ alọgọ he sinsẹngan lẹ ko wa nado doalọte na hunyanhunyan lọ.

Oku etọn

Dotogan Adegbitẹ ku to Awọnlin to azán koatọ́n-nukunatọ̀ntọ osun sinẹnẹtọ owhe 2012 tọn.