Gberefu
| Otò | Naijilia  |
|---|---|
| Located in the administrative territorial entity | Ayimatẹn Awọnlin Tọn |
| Located in time zone | UTC+01:00 |
| Location | Gbagi |
| Coordinate location | 6°23′40″N 2°53′29″E |
Gberefu kavi Lopo Gberefu tọn he sọ nọ yin yiylọ dọ Point of No Return yin lopo de to Gbagli he bẹ whenuho susu po gbẹtọ lẹ po hẹn, e yin topẹvi de bosọ yin lẹdo gandudu dokọ̀ tọn de to Ayimatẹn Awọnlin Tọn mẹ, to Hùwaji-whèyihọ Naijilia tọn. Dile e yin hiadogona gbọn zánnu gaa awè he pannukọn ode awetọ delẹ dali bosọ pannukọn Ohù Atlantik tọn, lopo lọ ko yin hunglintẹn tangan de na ajọ́ kanlinmọ tọn watọ lẹ sọn whenu gbọn e ko yin hunhun to 1473 to ojlẹ he mẹ kanlinmọ le nọ yin bibẹ gbọn Ohù Atlantik tọn ji lẹ gblamẹ. Sọgbe hẹ whenuho-kàntọ lẹ, kanlinmọ he su sọ 10,000 wẹ ko yin bibẹ yì Caribe po Amẹlika po to gblagbla owhe 1518 po 1880 po tọn lẹ mẹ sọn lopo lọ ji.
Gbẹtọ lẹ[jlado | jla asisado]
Gberefu tin to aṣẹpipa ahọvi awè tọn mẹ, bọ yemẹpo tin to anademẹ Akran Gandudu Gbagli tọn glọ, podọ yewlẹ wẹ; I. Chief Yovoyan (The Duheto of Badagry gbaragada) II. Chief Najeemu (The Numeto of Badagry Gberefu). Pipli akọ̀ Ewe tọn awè wẹ yin omẹ tintan he wa sawhé do lopo lọ ji jẹnukọn podọ yewlẹ wẹ Gbaragada po Kofeganme (enẹ wẹ Yovoyan) po.
Ajọ́ ojẹ̀ tọn wẹ omẹ Ewe tọn lọ lẹ nọ wà jẹnukọn no wá sọn Anklo Keta tó nudi 1734,amọ́ suhugan yetọn lẹzun whèhutọ lẹ po glèsi lẹ po to vivọnu owhe kanweko 18tọ po bẹjẹeji owhe kanweko 19tọ tọn lẹ gblamẹ, na nugbo tọn, pipli akọ̀ devo lẹ tọn taidi Ilaje lẹ po Gunnu lẹ po nọ nọ̀ lẹdo Dakoro tọn lẹ mẹ todin bọ yemẹpo po to jijọho mẹ.
Dlapọ́n Bibasi[jlado | jla asisado]
Na Lopo Gberefu tọn yin lẹdo whenuho tọn de wutu, e ko dọ̀n ayidonugo dlapọ́n basitọ susu lẹdo aihọ́n pé tọn bọ ehe ko yidogọna yindidi etọn. Soghe hẹ sọhayinanu de to 2015 he yin zinzinjẹgbonu gbọn linlinhọsá The Guardian tọn dali, to bẹplidopọ mẹ, gbẹtọ 3,634 wẹ dla lopo lọ pọ́n to osun 6 gblamẹ.
