Adrien Houngbédji/guw-bj
|
Cet article est écrit en Gun (Bénin) |
Adrien Houngbédji xé nyí jiji to azán atɔ́ntɔ xwejisun 1942 tɔn nyí tònuɖɔtɔ́ Benɛ tɔn ɖé kpóɖɔ nukɔntɔ́ tonǔɖɔgbɛ Parti du renouveau démocratique, PRD tɔn xé nyí tonǔɖɔgbɛ tangan to tonǔɖɔgbɛ xe tin to otò Bene tɔn mɛ lɛ. É nyí ogán ná weɖégbɛ tonǔɖiɖɔ tɔn Benɛ tɔn sɔ́n oxwe 1991 jɛ oxwe 1995, mɔdókpólɔ é sɔ nyí lizɔnyizɔnwatɔ tangan otò Benɛ tɔn sɔ́n oxwe 1996 jɛ 1998. É sɔ vɔ ogán weɖégbɛ tonǔɖiɖɔ tɔn Benɛ tɔn ɖù sɔ́n oxwe 1999 jɛ 2003. Sɔ́n bɛjɛeji oxwe 1991 tɔn wɛ Houngbédji ko jɛ agbahwlɛnji nádó lɛzun togán otò Benɛ tɔn. É jai jɛ ɔtɛn awetɔ mɛ to hwenuena yé blavo to oxwe 2006, cigbǎ é nyí zizejai tawun gbɔn Yayi Boni dali. Énɛgodo é sɛ̀n hwla atɔ̀ntɔ tayiɖi ogán ná weɖégbɛ tonǔɖiɖɔ tɔn Bene tɔn sɔ́n oxwe 2015 jɛ 2019.
Azɔ́n tonǔɖiɖɔ étɔn tɔn[jlado | jla asisado]
Adrien Houngbédji nyí jiji to Aplahoué (Benɛ) to 1942. É mɔ gbeɖéwema ɖaxo húgǎn yí to hwɛ̀ɖiɖɔ mɛ to wexɔmɛ alavɔ Paris tɔn to 1967. To oxwe dókpólɔ mɛ, é ze otɛn tintan to wexɔmɛ French National School of Magistrate tɔn mɛ. To avǐvɔsun 1968 tɔn, Adrien kɔnawudókpɔ́ kpó ogbɛ hwɛdatɔ lɛ tɔn kpó to Cotonou. Hwenuena é yigbe nádó lɛzun agɔjɛdómɛtɔ to hwenue Mathieu Kérékou to ganɖu, é nyí wiwlesú dó ganmɛ to Afínkplɔsun 1975 tɔn. Azán kleun ɖé godo to azán atɔ́ntɔ xwejisun 1975 tɔn, Houngbédji hɔn sɔ́n gankpamɛ dó gbè; éxewutu yé ɖahwɛ oku tɔn ná ɛn. Adrien yì Paris, énɛgodo é yì Dakar to Sénégal fie é nyí mɛkplɔ́ntɔ to hwɛdida mɛ tɛ. To hwenue é tɔ́n sɔ́n finɛ, Adrien yì Libreville to otò Gabon tɔn mɛ fie é sɔ wazɔn hwèdidá tɔn tɛ. To otò Gabon tɔn mɛ, Houngbédji jɛakɔ xɛ togbogan Omar Bongo. Bongo ná anyiamɛ Houngbédji nádó lɛkɔ dó Benɛ to Awewesun 1989 tɔn, hwenuena ganɖuɖu Kérékou tɔn sɛ́ wema jona ylandó tɔn dó Houngbédji. Omar Bongo wleawuna agahun kpó nukɔntɔ ayimatɛn lɛ tɔn to Gabon kpó nádó kplan Houngbédji lɛkɔ dó Bɛnɛ. To xwejisun 1990 tɔn, Houngbédji dó ogbɛ́ Democratic Renewal Party te, bɔ to bíbɛ oxwe 1991 tɔn, é nyí ɖìɖé tayiɖi dókpó to weɖégbɛ tonǔɖiɖɔ tɔn Benɛ tɔn. É hwlɛn ogán tɛn otogbo Benɛ tɔn to xwejisun 1991 tɔn, cigbǎ otɛn atɔ̀ntɔ wɛ é gba to hwenuena yě xya ovo godo. Énɛgodo é wa nyí ɖiɖé ɖi ogán weɖégbɛ tonǔɖiɖɔ tɔn Benɛ tɔn sɔ́n oxwe 1991 jɛ oxwe 1995. Houngbédji kɔnawudókpɔ́ to okpli otò tɔn National Conference mɛ éxe hundótɛnmɛ dóte ná Benɛ nádó dó tonǔɖɔgbɛ avɔtatanɔ (democracy) susu to Afinkplɔsun 1990 tɔn. Kérékou nɔ godo ná Houngbédji nádó nyí ogán to okpli lɔ godo cigbǎ Nicéphore Soglo mɔ nukúnɖagbe mɛxe to okpli lɔ tɛnmɛ tɔn lɛ yi húgǎn Houngbédji, éxe zɔn bɔ Soglo dó nyí ɖiɖé. To xwejisuu 1995 tɔn, to ovo ɖiɖi ná aisintɛn weɖégbɛ tonǔɖiɖɔ tɔn hwenu, ogbɛ PRD tɔn kpó tonǔɖɔgbɛ ɖevo lɛ kpó jɛagɔ dó togbogan Nicéphore Soglo, éxe hɛn ɔgbɛ PRD tɔn mɔ aisintɛn susu yi bɔ Houngbédji sɔ vɔ nyí ɖiɖé ɖi ògán weɖégbɛ tonǔɖiɖɔ tɔn Benɛ tɔn ná awetɔ to azán koatɔ́n-nukúnɛnɛtɔ Lidosun, hwenue é ɖu to mɛxe Kérékou dèɖayǐ Bruno Amoussou ji. To azán ciantɔ̀ntɔ Nuxwàsun 1998 tɔn, Houngbédji kanwe azɔndóte tɔn kpó hagbɛ́ PRD tɔn atɔn kpó.