Abdullahi Maje Karofi dan Dabo
| Sunnu kavi yọnnu | sunnu  |
|---|
Abdullahi Maje Karofi dan Dabo) yin ahọlu Kano tọn he dugan sọn 1855 jẹ 1883 mẹ.[1][2]
Otan gbẹzan tọn to otanugbo Kano tọn mẹ
[jlado | jla asisado]Ehe wẹ otan gbẹzan tọn Abdullahi tọn sọn Palmer's 1908 lẹdogbedevomẹ English tọn otanugbo Kano tọn tọn[2]
Sarki kande-ṣinawetọ wẹ Abdullahi visunu Dabo tọn yin. Onọ etọn nọ yin Shekkara. Whenue e lẹzun Sarki e wlenawu po nado hu ajotọ lẹpo bo sẹn alọ sẹ na delẹ. E yin yiylọ dọ "Abdu Sarkin Yenka."
Na e yin Sarki he gboadọ, bo ma nọ dibu bosọ nọ tindo kọdetọn dagbe to agba whiwhlẹ mẹ, e sọ nọ yawu de chief lẹ sọn tẹn ye tọn mẹ, amọ e ma nọ wamọ na họntọn etọn lẹ. E ma nọ nọ fidopo dẹn kakatimọ e nọ yi sọn toho de mẹ jẹ devo mẹ. To ojlẹ ehe mẹ huvẹ daho de tọn, bọ avun he to ṣẹṣẹn na Umbatu jideji sọn pẹvi yi daho. Sarkin Kano tọn lọ to jejeji nado tọnawha Umbatu. Afọdide tintan etọn wẹ nado tọnawhan Kuluki. Ladan po ovi etọn Tafida po hlan Zaria nado yi funawhan to oto Zaria tọn mẹ. Ye yi Zaria to pọmẹ. Dan Iya Lowal Kano tọn ku to Kuluki, to whenẹnu Sarki lọ gọ wa whe na ede, amọ e do Abdulahi Sarkin Dawaki Dan Ehe wẹ to ojlẹ Sarkin Zaria tọn Abdulahi Dan Hamada tọn whenu.To whenue ye lẹkọ sọn Zaria e ma dẹn whẹ po Dan Boskori tọnavun Gworzo. Sarkin Kano tọn do Sarkin Dawaki hla jẹnukọn na ede bọ e wọ lọsu na e de wa yi nado yi pe Dan Boskori Sarkin Maradi tọn to ṣo kẹdẹ, wheyihọ Gworzo tọn. Awhan de sọ bẹ. Kanawanu lẹ họnyi, bo jo Sarkin Dawaki Dan Ladan do, Dan Boskori hu ii. Kanawanu lẹ gọ wa whe to aliho debọdodego tọn mẹ.
Sarkin Kano tọn gblehomẹ taun E na anademẹ lọ dọ ohọ de do na yin gbigba na e mi do Nassarawa to ojlẹ sisiẹ enẹ mẹ; e sọ gba ohọ de do Tarkai na awhan Umbatu po e po tọn wutu. E do whe de do Keffin Bako fihe e nọ na nudi owhe awe na Dan Maji oto he bọdo Umbatu go wutu. E hoavun hẹ Warji to awhan Kuluki tọn godo, bo bẹ nutindo susu to nuhe e mọ to fihe e funawhan te lọ sọyi whe. Mẹdepope ma yọn sọha nutindo he yin bibẹ sọn oto de he nọ yin Sir mẹ. Oṣiọ Warjawanu lẹ tọn, he yin kọgbona lẹdo osla ye tọn mẹ lẹ, yi nudi 400. Sarki lọ lẹkọ yi whe. To ojlẹ vude godo, Sarki lọ sọ vọ awhan tọn Warji, whla dopodogọ bo bẹ nutindo susu lẹ dogọ. Kano do kalinmọ susu lẹ. Abdulahi yi Sokoto, bo jo visunu etọn Yusufu do do Tarkai. To whenuena eto finẹ Dan Maji wa nado tọnawhan Yusufu. Awhan de yin funfun to Dubaiya. Kanawanu lẹ họnyi bo jo Yusufu do. Sunu susu wẹ yin huhu bọ ye bẹ delẹ taidi kanlinmọ. To ehe godo Yusufu wa lẹzun Galadima Kano tọn, to jlẹ dopolọ mẹ e sọ mọ huhlọ susu yi. Abdulahi sẹẹ do Dal sọn Tarkai nado yi wle Haruna, visunu Dan Maji tọn . Yusufu pe Haruna to Jambo bọ ye sọ funawhan to finẹ. Umbatawa nu lẹ họyi, bo jo Haruna do. Yusufu hu bosọ bẹ sunu susu lẹ. E yin didọ dọ nudi sunu kanweko donu ṣinawe wẹ yin huhu. To nukọnmẹ Yusufu ma jlo na setonu bọ ehe wa zọn bọ ye dee sẹ sọn azọnwatẹn etọn bọ ehe wa zọn bọ e jẹhẹn taun. Abdulahi de Sarkin Dawaki Abdu tọn sọ azọnwatẹn etọn podọ gọna ẹn Makama Gadodamasu, Chiroma Diko, Dan Iya Alabirra, Galadima Abdul-Kadiri, podo Galadima Yusufu. Abdulahi hu Alkali Kano Ahmedu Rufaiyi, podo degraded Maaji Sulimanu, Maji Gajere, gọna San Kurmi Musa. E de Mallam Dogo sọn azọnwatẹn Waziri tọn etọn. Mẹhe e de sẹ sọn az ọnwatẹn yetọn lẹ mado sọha.
Mọwe ohan —"Visunu Ibrahim tọn, a pick-axe to physic hard ground." Yido podọ
E gba whan oto susu lẹ tọn. E basi họngbo yọyọ de, Kofan Fada tọn. To ojlẹ otọ etọn tọn whenu e ko yin gbigba dai. E vọ maṣalaṣi po ohọ Turaki Mainya lẹ tọn gba to bẹjẹeji gandudu etọn tọn whenu. Ye ko gbọgbe na owhe susu lẹ. To ojlẹ etọn mẹ Soron Giwa yin vivọ gba. E pe awhan hẹ Dan Maji to Woso. Sẹpo whejai wẹ awhan lọ yin funfun. Dan Maji vọ avun tọn. Ni e ma yin dọ zinvlu ko do dido wẹ e na ko yin huhu. Abdulahi tọnawhan Betu, amọ bo ṣiawhan. Abdulahi nọ deso whẹpo do hẹ osọji bọ to ojlẹ lẹ godo mẹlẹ wa yọnẹn taidi aṣa etọn. Gandutọgbẹ etọn lẹ wẹ: Sarkin Yaki, he yin yiylọ dọ Mallam Dogo, Mallam Isiaka, Mallam Garuba, Sarkin Gaiya, Mallam Abdu Ba-Danneji, Alhaji Nufu, họntọn etọn Mallam Masu, Tefida visunu etọn, Shamaki Naamu, Manassara, Jekada Gerko tọn, podọ Dan Tabshi. Mallam Ibrahim wẹ yin wekantọ etọn, bo yin yiyi do bai Galadima. Dawe ehe wa yin dide sẹ sọn azọnwatẹn etọn to ojlẹ Mohammed Belo tọn mẹ. Mẹhe po lẹ wẹ Alkali Zengi podọ Alkali Sulimanu. Abdulahi Zaria bo sinai do Afira, podọ do Zungonaiya.
Madawaki Ali Zaria tọn hoavun nado doalọte na aṣẹpipa Sarkin Zaria tọn tọn. Sarkin Kano tọn bayi jijọho to ṣẹnṣẹn ye tọn bo lẹkọ do whe. To ojlẹ Abdullahi tọn mẹ Salemma Berka wa lẹzun daho. To Mohammed whenu, sunu ehe lẹ nọ hoavun sọta aṣẹpipa bo nọ tẹnpọn nado sukundona. To Abdulahi whenu lọsu afanumẹ họnmẹ tọn lẹ do huhlọ tanu bo taidi tovi lẹ yedọ mẹhe vo lẹ ye mẹ jlo na lita ai bo nọ hoavun sọta aṣẹpipaaṣẹpipa to ojlẹ Mohammed tọn whenu lọsu. Amọ Allah gọalọ na Mohammed Bello nado deana na afanu enẹ lẹ bo hẹn yé nado setonu na aṣẹpipa etọn.
Awhanfuntọ huhlọnọ susu wẹ tin to ojlẹ Abdullahi tọn mẹ, ye su sọmọ bọ mi ma sọgan slẹ yinkọ ye mẹ po tọn. Vude to ye mẹ sọgan yin sislẹ: Sarkin Yaki, Mallam Dogo podo visunu etọn Diiti, Jarumai Musa, Sarkin Bebeji Abubakr,Sarkin Rano Ali, Sarkin Gesu Osuman, Sarkin Ajura Jibbr.
To gandudu ehe whenu Sarkin Damagaram Babba wa sọn kaka Jirima bo de Garun Allah sẹ sọn ganji. Sarkin Guminel Abdu Jatau wa Pogolawa nado ho avun sọta ẹ. Sarkin Maradi Dan Boskori wa Katsina. Abdulahi yi bo yi pe e. Ye pe to Kusada, amọ ye ma ho avun. Na whẹwhinwhẹ ehe wutu opli lọ yin yiylọ dọ "Algish Bigish Zuru Yakin Zuru," na ye pọn yedelẹ bo lẹkọ wẹ wutu. Avun de tin to Barafia Sarkin Maradi po Sarkin Kano tọn po ṣẹnṣẹ to Bichi. Barafia họnyi bọ Abdulahi bẹ nutindo susu lẹ. Mẹ de ma yọn sunu sọha h e yin huhu lẹ.
Mi ma yọn nususu gando nu he Abdullahi wa to bẹjẹeji gandudu etọn whenu lẹ tọn. E dugan do Kano ji na owhe 27 po azan ṣinatọn po, e ku to Karofi to aliho ji nado yi Sokoto.
— Otan nugbo Kano tọn