Seh-Dong-Hong-Beh/guw-bj

Seh-Dong-Hong-Beh (zɛɛmɛdó Jixweyɛxwe nɔ ɖɔ nǔgbó ) nukɔntɔ ná ahwanfuntɔ ɖaxomey tɔn. To 1851 ényi nukɔn nyɔ́nu ahwanfuntɔ lɛkpó xe bɛ soxa 6000 gangansu lɛ yi kpé ɛgba mɛlɛ tɔ Abeokuta, nádó mo afanume xe ɖaxomey nádó wajɔ mɛsisa tɔn. Oxwe étɔn kpó ɔjlɛ xe mɛ é nyí matintɔ te ma nyí nyínywɛ. É sogan ko tin to gblagbla oxwe kotɔ kavǐ bejejeji oxwe gbantɔ to hwenue é nyí nuɖégo to 1850. Hwenue é nyídó nukɔnto ahwanfuntɔɖé we é nyí, yɛɖiɖé étɔn dó danu xe é ko wa. Hwlasusu wɛ é ko nyí nuɖégo tayiɖi yɔkpɔvu, xe ma húgǎn oxwe 8-10 tɔn mɛ. To hwenue yě yi ahwangbenu, susu yětɔn wɛ ná ko nyí xuxu. É ma nyí linlɛn ɖɔ é ná ko nyí jiji to gblagbla Oxwe 1815 kpó 1835 kpó sɛnsɛn. É ma nyí nuɖégo gbɔn ahwanfuntɔ frencx tɔn to ahwan xe wa aimɛ to ɖaxomey kpó Frencx kpó sɛnsɛn, énɛwutu é yonbasí ɖɔ ni ko basí matintɔ kavǐ ko gbɔjɛ to gblagbla ojlɛ 1851, 1874, 1889 oxwe xe Frencx kpó ɖaxomey kpé ná ahwan hwla tintan. É nyí kpikpa kpó yɛɖiɖé alɔ tɔn kpó boso nyí sɛn sa ná to avɔ étɔn mɛ kpó gbɛtɔ́ta kpó to alɔ étɔn mɛ. Owě ɖaxomey kpó ɖaxomevi lɛ xe nyí kinkan to 1851 Freɖérick éɖwyn Forbes, Nukɔntɔ ahwanfuntɔ sinji tɔn Bristisx tɔn. Tayiɖi mɛxɛ jɛagɔ dó mexuxu, é tɔnhwɛn wa awanu ɖaxomey tɔn to 1849 - 50 kpó linlɛn lɔ kpó nádó ɖiɔ linlɛn ná Axɔlu Gueze nidó dóalɔtɛna meyu sisa yidó wajɔ (African Slave Traɖé). É dónu ahwanfuntɔ nyɔ́nu ɖaxomey tɔn lɛ, ɖɔxo gandó gbɛzǎn yětɔn go to gigɔ mɛ. F. é Forbes ma nyí ahwangan tintan xe tɛnkpɔn nádó dóalɔtena mɛyu yidó wajɔ to xweyixɔ waji Africa tɔn. Nádó hɛn onǔ énɛlɛ wa vivɔnu, Ahwangan British tɔn lɔ dǐn mɛxe to ajɔ lɔ wa lɛ bo ná yě sɔxa akwɛ́ tɔn xe su tawun ɖé ná yě nidó dókpà ɖɔ yě ná ɖɔalɔte to nuwiwa mɔnkɔ lɛ. Guezo Axɔlu ɖaxomey tɔn tindó ahwanfuntɔ yonnu 3000, yěmɛkpó we é sɔ ɖa ɖi asi, to hwenue é ko sa sunnu ɖi afanumɛ.