Ahi Kanlinmọ lẹ tọn to Velekete
Ahi Kanlinmọ lẹ tọn to Velekete yin ahi dé he mẹ yè nọ sa Kanlinmọ lẹ te, to otò Gbagli tọn mẹ. Ahi ehe yin didoai to owhe 1502, bo yin yinkọ dona nado pagigona vodun Velekete tọn he yin vodun ohu po jẹhọn po tọn. Ahi ehe diyin taun to whenuena Kanlinmọ sín ajọ gbẹ yin ajọ titengbe de to Gbagli yedọ: Trans-Atlantic Slave trade. Finẹ wẹ Yovo po Mẹyuu he nọ wá ajọ́ Kanlinmọ tọn lẹ po nọ pé te, enẹwẹ zọ́n bọ e do yin ahi kanlinmọ lẹ tọn he diyin hugan to Wheyihọwaji Aflika tọn.
Dodonu ahi ehe tọn
[jlado | jla asisado]To whenuena Ajọwatọ de he nọ yin Hendrik Hertog he yín Dutch-nu de he Gbaglinu lẹ nọ ylọdọ Yovo Huntokonu wá sawhe dó Gbagli wẹ Kanlinmọhi sìn ayiha ehe wà aimẹ. Hertog yi aigba sọn tovi lẹ sí bo dó dó ahi dé sí. Ahi ehe wá yin otẹn ajọwiwa tọn de na tovi lẹ po jonọ lẹ po. Agbàgogan lẹ po Mẹtogantẹnmẹ lẹ po duale sọn ahi enẹ mẹ taun na enọ na dotẹnmẹ yé nado diọ nutindo yetọn lẹ po nuhe yovo lẹ bẹ wà lẹ po. To whenẹnu, Ajọwatọ lẹ se dọ hudo tin na mẹhe sọgan yin yiyizan nado lẹ̀gle to Yovoto mẹ lẹ, enẹwutu yé dewe bo jẹ gbẹtọ lẹ sa di Kanlinmọ ji. Enẹ wẹ hẹn ahi Velekete tọn lọ nado lẹzun Ahi Kanlinmọ lẹ tọn
Nuwiwa lẹ
[jlado | jla asisado]
To 1805, Scipio Vaughan he yin tomẹnu Ahọluduta Owu tọn to Abeokuta to otò Naijilia tọn mẹ yin wiwle gbọn ajọwatọ trans-Atlantic slave trade tọn lẹ dali bo yin hinhẹn wá Ahi Kanlinmọ lẹ tọn to Velekete, po kanlinmọ devo lẹ po whẹpo dó yin zize sọyi Amelika.
Kanlinmọ lẹ sọ yin hihọ sọn Otò dindẹn lẹ mẹ taidi sọn Ayimatẹn Abia tọn to Otogbo Naijilia tọn mẹ bo sọ nọ yin zize wá Ahi Kanlinmọ lẹ tọn to Velekete. Yé nọ yín zize dlan dó ganpa he tin to apa na ahi lọ mẹ whẹpo bọ ahizan nọ pé, na ahi lọ nọ jẹ to azán atọ́n atọ́n gblamẹ.
Nuhe nọ yin susú nado yi Kanlinmọ lẹ wẹ Vẹnhan he nọ yin Whiskey, Sopẹn lẹ, Nudugban lẹ, Mẹpọnnu lẹ, Whehẹ lẹ, Ogán he pẹnzi lẹ po Awhanfungba lẹ (Cannon) po nuhọakuẹ devo lẹ po. To egbehe, Ahi Kanlinmọ lẹ tọn ehe ko wa lẹzun nupọntẹn na jonọ he jlo na yọn nuhe jọ lẹ dogọ podọga gándo lẹhe,
- Whẹndo Mobee tọn po Nuhoho pọntẹn he to apa na whẹndo whe yetọn dó lẹ he Whẹndo lọ doalọ to kanlinmọ jọwiwa mẹ dó.
- Podọ fihe gbẹtọ diblayi 500,000 he yin wiwle taidi kanlinmọ lẹ yin bíbẹ gbọn dó yi yovotomẹ yedọ Lopo Gbẹrẹfu tọn bọ Kanlinmọ he gbọn finẹ yí yovotomẹ lẹ ma sọgan lẹkọ ba. Enẹwẹ zọ́n bọ yé nọ ylọẹdọ Points of No Return to Glẹnsigbe mẹ.
- Devo wẹ Dotọ jiawu lọ he Kanlinmọ lẹ nọ yin hinhẹn nado nu osin he tin to me bo sọ nọ yin hinhẹn nado whle ma nado dọn hunyanhunya depope to tọjihun he na ze ye sọ yi lọ mẹ, podọ nado wọnji fihe ye tọ́n sọn.
- Point of No Return yin aliho he ye nọ bẹ kanlinmọ lẹ gbọn do yi yovotomẹ, finẹ wẹ yé nọ biọ tọjihun mẹ te, kanlinmọ depope jẹ finẹ ma sọ sọgan lẹkọ ba.