Glele
|
This article is written in Gun (Gungbe) |
Glẹlẹ kavi Badohou ( he kú to azán koatọ́n-nukunẹnẹtọ Awèwèsun owhe 1889) yin Ahọlu aotọ Dahomey tọn he dù sọn owhe 1858 dó jẹ whenue e hù ede to owhe 1889.
Otàn Gbẹzan Etọn Tọn[jlado | jla asisado]
Badouhou, he yi gánzinpo-yinkọ Glele, yin yinyọnẹn (eyin yè ma hia Adandozan dogọ) taidi ahọlu aotọ́ ahọluduta Aja tọn Dahomey tọn (he yin apadewhé otò Benẹ tọn to egbehe). E jẹ otẹn otọ́ etọn Gezo tọn mẹ sọn owhe 1858 jẹ 1889. Glele zindonukọn to otọ́ etọn sín awhànfunfun lẹ liho, na apadewhé nado yí ahọ́su na okú otọ́ etọn tọn, podọ nado bẹ kanlinmọ lẹ. To gandudu etọn whenu e hẹn amivẹẹ-jọ́ po kanlinmọ-jọ́ po to Dahomey lódò dogọ. Glele sọ kọngbedopọ hẹ Flansenu lẹ, mẹhe yé ko nagbe to Porto-Novo sọn ahọlu etọn si. Omẹ Flans tọn lẹ tindó kọdeton dagbe to hodọdopọ yetọn po Glele po mẹ nado sọgan tindo dotẹnmẹ nado wàjọ to Cotonou to whenuena e to gánzinpo ji. Glele sin ohia lẹ wẹ kinikini po ohí yẹsudide he yin nuyọnzan Gunnu lẹ tọn (vodun miyọ́n tọn, ogàn tọn po awhàn tọn po). Asi yinwanna etọn wẹ Visesegan. Dile etlẹ yindọ yovo Europe tọn po hunhlọnnọ aihọn mẹ tọn yọyọ lẹ po dọalọtena kanlinmọ sìn ajọ̀ wiwa do, Glele zindonukọn nado to kanlinmọ lẹ bẹpli. Ogle etọn lẹ sọ yin nukunpedego gbọn kanlinmọ lẹ dali, podọ kanlinmọ lẹ wá lẹzun wẹnsagun he nọ yin sisẹdo tọ́gbo lẹ dè (taidi avọ́sannu tọn de) to hunwhẹ lẹ whenu. To owhe 1860, E pé po William Foster he yin nukọntọ Clotilda tọn po, he yin tọjihun daho godo tọn nado bẹ kanlinmọ lẹ yí otò Amẹlika tọn mẹ, po linlẹn lọ po nado mọgbeyi do sà yé. Sẹpọ vivọnu gandudu Glele tọn, kanṣiṣa po otò Flans tọn po lẹkọ do godo na ajọ́wiwa to Cotonou to adà gblo dogọ podọ nukunnumamọjẹnumẹ ogbè tọn to Dahomey po Flans po ṣẹnṣẹn gbọn ajọ́liho wutu. Glele kú to ajijimẹ whẹpo Flansinu lẹ do Kondo wẹ Basi hodọdopọ lọ po omẹ̀ Flans tọn lẹ po. Glele yin matintọ to azan koatọ́nnukunẹnẹtọ Awèwèsun owhe 1889, bọ visunnu etọn Kondo he yin yinyọnẹn taidi Béhanzin sọ jẹ otẹn etọn mẹ.