Apa
Apa yin dopo to otò hoho he tin to Lẹdo Gbagli tọn to Ayimatẹn Awọnlin tọn mẹ lẹ mẹ. Apa yin oto de he tindo Ahọlu po mẹtogan tẹmẹ lẹ po. Ovíví Odudua tọn lẹ he nọ yin Awolinu wẹ Sawhe do tòpẹvi Apa tọn. To Whezẹtẹn waji e ma dogbo po Gbagli po, to wheyihọ waji e ma dogbo po Inọginu lẹ po, to ohuwaji é má dogbo po Sẹmẹ po,to agewaji e ma dogbó po tọsisa he yì Aimatẹn Ogun tọn po.
Otan tòpẹvi Apa tọn[jlado | jla asisado]
Odudua sinvi he nọ yin Aṣeeṣe wẹ sawhe to owhe kanweko whiawe jẹnukọn (12 AD) ewọ po hagbẹ etọn lẹpo ko nọ òtò de lẹ taidi Ọtọ Awoli yakka Iddo tọn, Oko-ọba to Ayimatẹn Awọnlin tọn, Ibeshe po Ọjọ po. Susu to ye mẹ gbẹ po to otò ehelẹ mẹ kaka jẹ egbehe. Ye zindonukọn kaka bo jẹ̀ Atinsa de,de e nọ yín Apa, Offa wa dọna ye dọ ye ni sawhe to atinsa lọ Aṣeeṣe po hagbẹ yetọn lẹ se nuhe offa dọna ye, enẹwutu ye na otò lọ yinkọ Apa kaka jẹ̀ égbe. Aṣeeṣe wẹ yin ahọlu titan to Apa tomẹ bosọ dẹn taun to azinpoji, sọn whenẹnu whẹndo awe wẹ nọ du ahọlu, dehe whẹndo ṣinatọn nọ du mẹtogan tẹnmẹn lẹ. Whẹndo awe lọ wẹ̀ Whẹndo Ojogun tọn po Idi ọta tọn po. To whenue Apa tomẹ ko sinai jẹ oba de mẹ delẹ to yemẹ lẹkọ do Port-Novo to Dahomẹ sin ahọlu tomẹ he ko wa lẹdo Benẹ egbe. De mẹhe lẹkọ enẹ lẹ do jẹ̀ dọn, ye sinai bo wa ylọ fihe ye sinai do lọ dọ "Apahọluwhe" to klake, Akọklọ po Ija ọsan tomẹ lẹ pó,enẹ wẹ zon bọ ye donọ ylọ Apa dọ Egun-Awoli, na ye ko yin kinkọndopọ wutu.[1]
Kọmẹ he tin tò Apa[jlado | jla asisado]
- Ojogun
- Ìdi-ọta
- Idosuba
- Idoluwo
- Ilemba
- Saba
- Idomosu
- Idi-ọṣun
- Idoloṣa
- Idoluwo-adanpoji
Ahọlu e ko du sọn bẹjẹẹji[jlado | jla asisado]
Sọn Ahọlu Aṣeeṣe hohowhenu tọn kaka jẹ dehe to azinpoji to alọnu din yedọ, Ahọlu Oyeekan, Ilufemiloyé, Ajoseh, Pọssi III. Ahọlu gban-ewhe-awe wẹ ko du to Apá tomẹ, yinkọ yetọn lẹ wẹ:
- Àhọ́lú Aṣeeṣe
- Àhọ́lú agboju gboye
- Atẹwọgboye
- Afẹlẹlẹ joyè
- Ogigisogi
- Ọgẹgẹ
- Gbesẹ Ajoforija
- Akaraba ti kii jẹ ẹjakẹja
- Agbojulonde
- Wase Otuyẹyè
- Arogẹgẹ
- Aihọnvọn
- Whese
- Agunloye bi Oyinbo
- Ayegúnlẹ
- Sepọn
- Òkunkun
- Oṣupa
- Sagaranija
- Otuntunbiotun
- Potọn
- Erese potọn
- Arọdẹ
- Pọssi I
- Ropọn
- Abraham Toyọn Pọssi II
- Adeniran Adewọga II
- Ahọlu Oyekan Ilufẹmiloye Ajọsẹh Pọssi III
Otò he Apá do aṣẹpipa deji lẹ[jlado | jla asisado]
- Agọrin
- Inọgi
- Lopoji
- Agbọjẹdo
- Ahanvẹ
- Gboogble
- Gafla
- Sẹjẹ
- Kẹsẹ
- Weṣere
- Dado
- Iroṣu
- Gẹdu
- Akọkọ
- Yekemeh
- Ṣoko
- Paṣi
- Whlasimẹ
- Ganmẹ
- Asheri
- Afowo
- Ganyingbo
- Jofloo
- Agọnvi
- Gbaji
- Aivoji ohuwaji
- Fanuvi ohuwaji
- Agbọjẹtho ohuwaji
- Bapo ohuwaji
- Akorọ ohuwaji
- Gbedromẹ ohuwaji
- Apatọ
- Aṣhipa
- Falọla
- Kwẹmẹ
pó mọmọ lẹ po. De lẹ to òtò ehe lẹ mẹ ko yí Ahọluigba yetọn titi, taidi Kwemeh e ko do Ahọlu etọn lọsu.